Türkiye'de gıda fiyatları endeksinin tarım ürünleri üretici fiyat endeksi ve döviz kuru arasındaki ilişkinin analizi: ARDL model

Abstract

Gıda fiyatları, tüketiciyi hızlı ve doğrudan etkilemesi nedeniyle enflasyon söz konusu olduğunda önde gelen ekonomik olgulardan biridir. Literatür incelendiğinde Dünyada ve Türkiye gıda fiyatlarında yaşanan artışları etkileyen ortak nedenlerin; tarımsal üretim faktörlerinde yaşanan değişimler, iklim koşulları, son dönemde Rusya-Ukrayna savaşı nedeniyle yaşanan lojistik problemler gibi bileşenleri olduğu görülmektedir. Türkiye açısından bakıldığında şehirleşme, göç, işgücü ve gelir dağılımı yapısının değişmesi gibi faktörler öne çıkmaktadır. Gıdanın tarladan ya da imalattan son tüketiciye ulaşma sürecinde yaşanan fiyat değişimleri konusunda kamuoyunda bilinen bir tartışma bulunmaktadır. Araştırmanın odak noktasına alınan bu hususta, tarım ürünleri fiyatları ile gıda fiyatları arasında bilimsel bir ilişkinin varlığı incelenmiş ayrıca döviz kurlarının fiyatlara olan etkisi üzerine çalışılmıştır. Kapsama alınan serilerden Gıda Fiyatları Endeksi, enflasyon hesaplamaları dahilinde Türkiye İstatistik Kurumu tarafından aylık olarak hesaplanan Tüketici Fiyat Endeksinin alt grup endekslerinden biridir. Çiftçinin üreterek piyasaya sunduğu mal ve hizmetlerin fiyatlarında yaşanan aylık değişimlerin resmi olarak ölçüldüğü Tarım Ürünleri Üretici Fiyat Endeksi ile Dolar ve Euro kuru serileri de çalışmaya dahil edilmiştir. Analizlerde değişkenlere ait 2010 Ocak-2022 Ağustos dönemi verileri kullanılmıştır. Serilerin durağanlıkları incelenmiş ardından seriler arasında olası ilişkiler Engle-Granger, Johansen ve ARDL eşbütünleşme yöntemleri ile analiz edilmiştir. Sonuç olarak Tarım ürünleri üretici fiyatları, Gıda fiyatları ve Dolar kuru arasında istatistiksel olarak anlamlı eşbütünleşme ve hata düzeltme modelleri elde edilmiştir. Gıda fiyatlarının uzun dönemde çiftçinin piyasaya sunduğu mal hizmet fiyatlarından ve dolar kurundan etkilendiği, kur etkisinin daha önemli olduğu bulunmuştur.

Food prices are one of the leading economic phenomena when it comes to inflation, as they affect the consumer quickly and directly. When the literature is examined common reasons affecting the increases in food prices in the world and in Turkey; It is seen that there are components such as changes in agricultural production factors, climatic conditions, logistics problems experienced due to the Russia-Ukraine war in the recent period. From the perspective of Turkey, factors such as urbanization, migration, change in the structure of labor and income distribution come to the fore. There is a well-known debate in the public about the price changes in the process of reaching the end consumer from the field or manufacturing. In this issue, which was taken into the focus of the research, the existence of a scientific relationship between the prices of agricultural products and food prices was examined and the effect of exchange rates on prices was studied. The included Food Price Index is one of the sub-group indices of the Consumer Price Index calculated monthly by Turkish Statistical Institute within the scope of inflation calculations. The Agricultural Products Producer Price Index, in which the monthly changes in the prices of the goods and services produced by the farmer are officially measured, and the Dollar and Euro exchange rate series are also included in the study. In the analyses, the data of the variables for the period of 2010 January-2022 August were used. The stationarities of the series were examined, and then the possible relationships between the series were analyzed using Engle-Granger, Johansen and ARDL cointegration methods. As a result, statistically significant cointegration and error correction models were obtained between producer prices of Agricultural products, Food prices and Dollar exchange rates. It has been found that food prices are affected by the prices of goods and services offered by the farmer to the market and the dollar exchange rate in the long run, and the exchange rate effect is more important.